Συγγραφείς: Κωνσταντίνος Γρίβας, Ελευθερία Μαντζώρου, Μουχιντίν Ραουάν
«Κανείς δεν μας απαγορεύει να σκεφθούμε ότι τα συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας επικράτησαν επί των συμφερόντων των πολιτών. Πώς εξηγείται πράγματι το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να προσδιορίσουμε ειδική μεθοδολογία για τις κλινικές δοκιμές των ομοιοπαθητικών φαρμάκων τη στιγμή που η συμβατική μεθοδολογία αναγνωρίζεται ως ακατάλληλη; Πώς να εξηγήσουμε επιπλέον το γεγονός ότι ο Κανονισμός 2309/93 που ιδρύει τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την αποτίμηση των φαρμάκων δεν περιλαμβάνει τα ομοιοπαθητικά φάρμακα, τα ανθρωποσοφικά ή φυτοθεραπευτικά στις αποκεντρωμένες διαδικασίες έγκρισης;» Έκθεση Α4-0075/97 της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 6 Μαρτίου 1997, σελ. 12. Το συγκεκριμένο θέμα έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονων συζητήσεων και διενέξεων, ειδικά στον χώρο της μη συμβατικής θεραπείας (εναλλακτικής ή συμπληρωματικής) στην Ευρώπη. Εξαιτίας των συνθηκών είναι δύσκολο να εξετασθεί με αντικειμενικότητα. Το θέμα είναι επίσης αρκετά πολύπλοκο και δύσκολο να διερευνηθεί, πόσο μάλλον να παρουσιαστεί διεξοδικά στο πλαίσιο ενός και μόνο άρθρου. Στη λήψη των σχετικών νομοθετικών αποφάσεων έπαιξαν ρόλο μέχρι στιγμής διάφοροι σημαντικοί παράγοντες, κυρίως όμως πολιτικοί (κυβερνήσεις μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, ΗΠΑ, Καναδά κλπ.), οικονομικοί (φαρμακευτικές εταιρείες, εταιρείες εμπορίας τροφίμων κλπ.) και κοινωνικοί (μεγάλο ποσοστό των ευρωπαίων πολιτών χρησιμοποιεί φυτικά παρασκευάσματα). Το γεγονός αυτό συνεπάγεται αυτόματα ότι σημαντικό μέρος των διαπραγματεύσεων είναι και θα παραμείνει άγνωστο στο ευρύ κοινό. Παρόλα αυτά θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι κάποιες χώρες που συμμετείχαν ιδιαίτερα ενεργά στον σχηματισμό του νομοθετικού πλαισίου έχουν ανεπτυγμένα δίκτυα μη συμβατικών μεθόδων θεραπείας, που φυσικά έχουν δραστηριοποιηθεί ενάντια στις διαδικασίες αυτές ήδη από τις απαρχές τους. Στην Ελλάδα τόσο η συμμετοχή της κυβέρνησης, όσο και η αντίδραση των εναλλακτικών ή μη θεραπευτών, είναι ελάχιστες. Ο ρόλος των βοτάνων Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η σύγχρονη φαρμακογνωσία επικεντρώνεται στη χημεία των φυσικών ή συνθετικών προϊόντων, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στη μελέτη των φαρμακολογικά δραστικών ουσιών. Φυσικά, στη φαρμακευτική βιομηχανία τα βότανα αποτελούν σημαντικές πρώτες ύλες για την απομόνωση των φαρμακολογικά δραστικών ουσιών, που στη συνέχεια τυποποιούνται σε σκευάσματα και διατίθενται προς πώληση. Πολλά από τα σπουδαιότερα και ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι προϊόντα φυσικής προέλευσης, για αρκετά από τα οποία μάλιστα δεν υπάρχουν συνθετικά υποκατάστατα (π.χ. οι καρδιακοί γλυκοζίτες). Υπολογίζεται ότι το 40% των σημερινών φαρμακευτικών σκευασμάτων είναι φυσικά προϊόντα ή προέρχονται από αυτά (Samuelsson, 1996). Η πραγματική σημασία που προσδίδουν οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες στις παραδοσιακές μεθόδους θεραπείας είναι έκδηλη από τα κεφάλαια που επενδύονται ετησίως σε εθνοφαρμακολογικές έρευνες πεδίου. Τρόφιμα ή Φάρμακα; Η περίφημη Επιτροπή του Codex Alimentarius[1] («Κώδικας Τροφίμων») θεωρείται από πολλούς σχολιαστές των πρόσφατων εξελίξεων ως η απαρχή σημαντικών θεσμικών αλλαγών σχετικά με την κυκλοφορία ή εμπορία βοτάνων. Η άποψη αυτή είναι μερικώς μόνο σωστή αφού, τουλάχιστον αρχικά η επιτροπή αυτή ασχολούνταν αποκλειστικά με προϊόντα που κατατάσσονται στα τρόφιμα. Κατά τα προηγούμενα χρόνια η συντριπτική πλειοψηφία των προϊόντων βοτανοθεραπείας κατατάσσονταν στα συμπληρώματα διατροφής, για τα οποία δεν απαιτούνταν λεπτομερή στοιχεία ποιότητας και ασφάλειας. Τα συμπληρώματα διατροφής υπάγονται στη δικαιοδοσία μιας από τις έξι Επιτροπές Γενικών Θεμάτων (General Subject Codex Committees), που ασχολείται με τα θέματα διατροφής και ειδικών διαιτητικών χρήσεων (Committee on Nutrition and Foods for Special Dietary Uses). Προφανώς οι συνταγές βοτανοθεραπείας έχουν διπλό χαρακτήρα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε σαν συμπληρώματα διατροφής, είτε σαν θεραπευτικές συνταγές, όπως συμβαίνει επίσης με τις βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία. Η βασική ισχύουσα νομοθεσία περί συμπληρωμάτων διατροφής διατυπώθηκε στην Οδηγία 2002/46/ΕΚ (EE L 183 της 12.7.2002, σ. 51) και τις τροποποιήσεις της[2], καθώς και τον Κανονισμό 178/2002/ΕΚ (EE L 31 της 1.2.2002, σ. 1) και τις τροποποιήσεις του[3]. Η πρώτη οδηγία καθορίζει ως «συμπληρώματα διατροφής, τα τρόφιμα με σκοπό τη συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας, τα οποία αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις, μεμονωμένων ή σε συνδυασμό, και τα οποία διατίθενται στο εμπόριο σε δοσιμετρικές μορφές, ήτοι μορφές παρουσίασης όπως, κάψουλες, παστίλιες, δισκία, χάπια και άλλες παρόμοιες μορφές, καθώς και φακελάκια σκόνης, φύσιγγες υγρού προϊόντος, φιαλίδια με σταγονόμετρο, και άλλες παρόμοιες μορφές υγρών και κόνεων που προορίζονται να ληφθούν σε προμετρημένες μικρές μοναδιαίες ποσότητες» (Άρθρο 2α). Ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 178/2002 καθορίζει επίσης ως «τρόφιμα (ή «είδη διατροφής») τις ουσίες ή προϊόντα, είτε αυτά έχουν υποστεί πλήρη ή μερική επεξεργασία είτε όχι, τα οποία προορίζονται για βρώση από τον άνθρωπο ή αναμένεται ευλόγως ότι θα χρησιμεύσουν για τον σκοπό αυτόν. Στα «τρόφιμα» περιλαμβάνονται ποτά, τσίχλες και οποιαδήποτε ουσία, περιλαμβανομένου του νερού, η οποία ενσωματώνεται σκόπιμα στα τρόφιμα στη διάρκεια της παραγωγής, της παρασκευής ή της επεξεργασίας τους» (Άρθρο 2). Οι ορισμοί αυτοί ισχύουν ακόμα και έτσι τίθενται ορισμένα εύλογα ερωτήματα σχετικά με την κατηγορία στην οποία θα πρέπει να ανήκουν πολλές από τις τροφές. Π.χ., το ραδίκι (Cichorium intybus L.) αποτελεί ένα από τα γνωστότερα χόρτα που πωλούνται στις λαϊκές αγορές σε όλη την Ελλάδα. Παράλληλα τα αποξηραμένα φύλλα του χρησιμοποιούνται στην παρασκευή εξαιρετικού αφεψήματος για παθήσεις του ήπατος[4]. Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν σε πολλές παραδοσιακές ιατρικές, όπως η χρήση του αποξηραμένου ginseng (ren shen, Panax ginseng C.A. Meyer) σαν βασικό συστατικό αλκοολούχων ποτών στην Κίνα ή η συνήθης χρήση της αποξηραμένης ρίζας dang sheng [Codonopsis pilosula (Franch.) Nannf.] στην κινεζική κουζίνα. Πώς είναι δυνατ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Aldridge, M. 2009. Strategies for the Protection of TCM in Europe. Alliance for Natural Health International. Aschoff, J. C. & T. Y. Tashigang. 2001. Tibetan Precious Pills: A Tantric Healing System. Ulm, Donau. Codex Alimentarius: http://www.codexalimentarius.net/web/index_en.jsp Cheng, Y. & M. Chen. 2003. An Approach to Comparative Analysis of Chromatographic Fingerprints for Assuring the Quality of Botanical Drugs. Journal of Chemical Information and Computer Sciences 43(3), pp 1068-1076. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). 2010. Overview of assessment work - Priority list (status November 2010), δημοσιευμένο στις 10 Δεκεμβρίου 2010. Davis, E. W. 1983a. The Ethnobiology of the Haitian Zombi. Journal of Ethnopharmacology 9(1), pp. 85-104. Davis, E. W. 1983b. Preparation of the Haitian Zombi Poison. Harvard University, Botanical Museum Leaflets 29(2), pp. 139-149. Davis, E. W. 1985. The Serpent and the Rainbow. Simon & Schuster, New York. Davis, E. W. 1988. Passage of Darkness. The Ethnobiology of the Haitian Zombie. The University of North Carolina Press, Chapel Hill & London. Drabaek, H., J. Mehlsen, H. Himmelstrup & K. Winther. 1993. A botanical compound – PADMA 28 – increases walking distance in stable intermittent claudication. Angiology 44, pp. 863-967. EFSA. 2009. Guidance on Safety assessment of botanicals and botanical preparations intended for use as ingredients in food supplements. EFSA Journal 7(9), pp. 1249-1274. Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών. 1997. Έκθεση σχετικά με το καθεστώς της μη συμβατικής ιατρικής. 6 Μαρτίου 1997, Α4-0075/97, doc_el\rr\322\322066. Fairbairn, J. W. 1980. Perspectives in research on the active principles of traditional herbal medicine. A botanical approach: identification and supply of herbs. Journal of Ethnopharmacology 2, pp. 99-104. Gadgoli, C. & S. H. Mishara. 1995. Preliminary screening of Achillea millefolium, Cichorium intybus and Capparis spinosa for anti-hepatotoxic activity. Fitoterapia 66, pp. 319-323. Gadgoli, C. & S. H. Mishara. 1997. Anti-hepatotoxic activity of Cichorium intybus. Journal of Ethnopharmacology 58, pp. 131-134. Griggs, B. 1997. New Green Pharmacy. Vermilion, London. Lu, Y.-J., X.-F. Xia & S.-F. Sui. 2001. The interaction of trichosanthin with supported phospholipid membranes studied by surface plasmon resonance. Biochimica et Biophysica Acta 1512(2), pp. 308-316. MHRA. 2007. A guide to what is a medicinal product. Medicines and Healthcare products Regulatory Agency, MHRA Guidance Note No. 8, Revised June 2007. Peschel, W. 2007. The Traditional Herbal Medicine Directive within the European regulatory framework for Herbal Products. Boletin Latinoamericanico y del Caribe de Plantas Medicinales y Aromaticas 6 (4), pp. 102-111. Samuelsson, G. 1996. Φαρμακευτικά προϊόντα φυσικής προέλευσης. Εγχειρίδιον Φαρμακογνωσίας. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο. Schwabl, H. 1999. Quality control and clinical research: two key points for the use of Tibetan medicine in the West. In J. Aschoff & I. Roesing, Tibetan Medicine, East meets West – West meets East, Fabri Verlag, Ulm. Secretary of State for Health. 2011. Enabling Excellence: Autonomy and Accountability for Healthcare Workers, Social Workers and Social Care Workers. Professional Standards Division, Department of Health, February 2011. Smulski, H. & J. Wojcicki. 1994. Placebo controlled double-blind study to investigate the efficacy of the Tibetan plant preparation PADMA 28 in the treatment of intermittent claudication. Forschende Komplementaermedizin 1, pp. 18-26. Verkerk, R. 2009. Why the European Union’s Traditional Herbal Medicinal Products registration scheme is not fit for purpose. Alliance for Natural Health.
0 Comments
Ελευθερία Μαντζώρου, καθηγήτρια μάλαξης και φυτοθεραπείας
Η λέξη «νάντι» προέρχεται από την σανσκριτική ρίζα ‘nad” που σημαίνει «ποτάμι». Γενικά, το «νάντι» μεταφράζεται «σωλήνας» ή «αυλός», και δηλώνει τους αγωγούς της Αγιουρβέδα, οι οποίοι επιτελούν λειτουργίες παρόμοιες με αυτές των μεσημβρινών της Κινεζικής ιατρικής: μεταφέρουν την πράνα, την ζωτική ενέργεια του οργανισμού. Όπως και οι μεσημβρινοί, τα νάντι δεν έχουν ανατομική υπόσταση. Τα νάντι ενώνονται σε συγκεκριμένα κομβικά σημεία του σώματος, τα τσάκρα («τροχός» στα Σανσκριτικά), τα οποία επίσης δεν έχουν ανατομική υπόσταση. Η λέξη «νάντι» προέρχεται από την σανσκριτική ρίζα ‘nad” που σημαίνει «ποτάμι». Στην Κάτα Ουπάνισαντ διαβάζουμε: «Η καρδιά φέρει 101 αγγεία. Ένα από αυτά οδηγεί στην κορυφή του κεφαλιού. Όταν η συνειδητότητα του ανθρώπου διαβεί από αυτό, το άτομο κατακτά την αθανασία» (Κ.Ο., 8.6.6). Τα κείμενα της Αγιουρβέδα αναφέρουν 72.000 νάντι, ενώ εκείνα της Τάντρα ξεχωρίζουν 14 σημαντικά. Κάθε νάντι συνδέεται με ένα σημείο (marma), και ένα σημείο στο οποίο «ανοίγει», το οποίο βρίσκεται στην επιφάνεια του σώματος. (Π.χ., το Sarasvati Nadi «ανοίγει» στο στόμα, και το marma του βρίσκεται στην άκρη της γλώσσας.) Από αυτά, 3 είναι τα πιο γνωστά: Ida, Pingala & Sushumna nadi. Το Sushumna nadi ξεκινά από το Muladhara Chakra, στη βάση της ΣΣ, περνά από το κέντρο της σπονδυλικής στήλης (θεωρείται μια ενεργειακή έκφραση του νωτιαίου μυελού, αν και ο νωτιαίος μυελός στον ενήλικα φτάνει έως και τον 1ο - 2ο οσφυϊκό σπόνδυλο) και τερματίζει στο Sahasrara Chakra, στην κορυφή του κεφαλιού. Πολλά νάντι εκφύονται από τη Sushumna στην περιοχή του «τρίτου ματιού». Αυτό το νάντι είναι εν γένει ανενεργό, εκτός αν ενεργοποιηθεί με προχωρημένες γιόγκικες πρακτικές. Ωστόσο, ενεργοποιείται αυτόματα κατά την ανατολή και δύση του ήλιου, και γι’ αυτό αυτές οι ώρες θεωρούνται ευνοϊκές για τον διαλογισμό. «Ανοίγει» στα μάτια, και το marma του είναι το sthapani (σημείο «τρίτου ματιού», στο κέντρο του μετώπου). Είναι το σημαντικότερο «ποτάμι» του σώματος. Κάθε νάντι συνδέεται με ένα σημείο (marma), και ένα σημείο στο οποίο «ανοίγει», το οποίο βρίσκεται στην επιφάνεια του σώματος. Το Ida nadi ξεκινά αριστερά από την Sushumna, επίσης στη βάση της σπονδυλικής στήλης, και τερματίζει στο αριστερό ρουθούνι. Συνδέεται με την σελήνη και την θηλυκή ενέργεια. Όταν ενεργοποιείται, ευνοούνται οι δραστηριότητες που απαιτούν εσωστρέφεια. Το marma του είναι το αριστερό phana (πάνω από το αριστερό ρουθούνι). Το Pingala nadi ξεκινά δεξιά από την Sushumna, επίσης στη βάση της σπονδυλικής στήλης, και τερματίζει στο δεξιό ρουθούνι. Συνδέεται με τον ήλιο και την αρσενική ενέργεια. Όταν ενεργοποιείται, ευνοούνται οι δραστηριότητες που απαιτούν εξωστρέφεια. Το marma του είναι το δεξιό phana (πάνω από το δεξιό ρουθούνι). Έτσι, το Ida & Pingala nadi περιστρέφονται γύρω από την Sushumna όπως ο διπλός έλικας του DNA. Το σχήμα αυτών των 3 νάντι θυμίζει και το κηρύκειο της σύγχρονης ιατρικής. Το άρθρο συνεχίζεται παρακάτω. Οι αγωγοί της Ταϊλανδικής ιατρικής Itha & Pingkala Sen, ακολουθούν πορεία παρόμοια με αυτή των σχεδόν ομώνυμων νάντι. Το Ida & Pingala nadi κυβερνούν την αίσθηση της όσφρησης – άλλωστε, περνούν από τα ρουθούνια και την μύτη. Πολλές αναπνευστικές ασκήσεις της γιόγκα στοχεύουν στην ενεργοποίηση και εξισορρόπησή τους. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρούμε ποιο ρουθούνι είναι «ενεργό» κατά την διάρκεια της ημέρας, στις διάφορες δραστηριότητές μας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αγωγοί της Ταϊλανδικής ιατρικής Itha & Pingkala Sen, που ακολουθούν πορεία παρόμοια με αυτή των σχεδόν ομώνυμων νάντι. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η Ταϊλανδική ιατρική προέρχεται από αρχαίες ινδικές παραδόσεις. Για εκπαίδευση στο Ταϊλανδέζικο Μασάζ πατήστε εδώ. Μπορείτε να αναπαράξετε το άρθρο, αρκεί να αναφέρετε "Ελευθερία Μαντζώρου (c) copyright 2015, jointheflow.weebly.com". Να είστε πάντα καλά, και η πράνα ας ρέει απρόσκοπτα... Για να ενημερώνεστε για τα νέα και τις προσφορές του FLOW, γραφτείτε στο μηνιαίο newsletter μας συμπληρώνοντας το email σας στην παρακάτω φόρμα.
Ετικέτες: Αγιουρβέδα, διαλογισμός, νάντι, τάι μασάζ, ταϊλανδέζικο μασάζ, μεσημβρινοί, γιόγκα,
Ελευθερία Μαντζώρου, καθηγήτρια μάλαξης και φυτοθεραπείας
Το λεμφικό μασάζ είναι μια ήπια μάλαξη. Στόχος του είναι να προαγάγει την φυσική αποστράγγιση της λέμφου, του υγρού που απομακρύνει τα απόβλητα του μεταβολισμού από τους ιστούς, μεταφέροντάς τα προς την καρδιά. Το λεμφικό σύστημα επιτελεί τις λειτουργίες του χάρη στις συσπάσεις των λείων μυϊκών ινών και την κίνηση των σκελετικών μυών. Μέσω αυτών των κινήσεων, η λέμφος κινείται στα λεμφαγγεία, μεταβαίνει στα λεμφογάγγλια, τα οποία αδειάζουν την λέμφο στο καρδιαγγειακό σύστημα. Τα λεμφογάγγλια λειτουργούν ως φίλτρα (σταθμοί διήθησης) της λέμφου, και η γνώση της ανατομικής τους θέσης είναι βασικό στοιχείο της λεμφικής μάλαξης. Το λεμφικό σύστημα επιτελεί τις λειτουργίες του χάρη στις συσπάσεις των λείων μυϊκών ινών και την κίνηση των σκελετικών μυών. Λειτουργίες του λεμφικού συστήματος Πρωταρχική λειτουργία του λεμφικού συστήματος είναι η επαναφορά στο αιμοφόρο αγγειακό σύστημα μέρος του υγρού, το οποίο διηθείται από τα αιμοφόρα τριχοειδή αρτηρίδια προς τους ενδιάμεσους ιστούς, αλλά δεν επανέρχεται όλο δια των φλεβιδίων. Η λέμφος ακολουθεί μονόδρομη πορεία από την περιφέρεια προς την καρδιά, στην οποία και χύνεται, και έτσι επέρχεται η αποκατάσταση του όγκου του αίματος. Μια ακόμη σημαντική λειτουργία του λεμφικού συστήματος είναι η μεταφορά των λιπαρών συστατικών (υπό μορφή χυλομικρών) από το πεπτικό σύστημα προς το κυκλοφορικό. Τα λιπαρά συστατικά των τροφών συλλέγονται από τα λεμφικά αγγεία που περιβάλλουν το έντερο, μεταφέρονται στη χυλοφόρο δεξαμενή, και από εκεί μέσω του θωρακικού αγωγού στην καρδιά. Άλλη λειτουργία του λεμφικού συστήματος είναι η εμπλοκή του στην άμυνα του ατόμου εναντίον παρασιτικών οργανισμών. Μεθοδολογία λεμφικής μάλαξης Στο λεμφικό μασάζ χρησιμοποιούμε έναν συγκεκριμένο βαθμό (ήπιας) πίεσης, και οι χειρισμοί εκτελούνται με ρυθμικότητα, η οποία αποσκοπεί στην διέγερση της κυκλοφορίας της λέμφου. Επειδή το λεμφικό σύστημα δεν περιέχει αντλία, όπως το κυκλοφορικό (την καρδιά), εύκολα περιέρχεται σε συμφόρηση και στασιμότητα, η οποία επιδεινώνεται αν το άτομο διεξαγάγει καθιστική ζωή (όπως προαναφέραμε, η λέμφος διεγείρεται από την κίνηση των σκελετικών μυών), δεν τρέφεται σωστά ή έχει ανάλογη κληρονομική προδιάθεση. Θεμελιωτές του λεμφικού μασάζ θεωρούνται οι ιατροί Έμιλ και Έστριντ Βόντερ, οι οποίοι επινόησαν την μέθοδο στη δεκαετία του 1930. Το λεμφικό μασάζ είναι πολύ χρήσιμο και στους αθλητικούς τραυματισμούς. Ενδείξεις και εφαρμογές
Το λεμφικό μασάζ συνδυάζεται συχνά με την αισθητική μάλαξη κατά της κυτταρίτιδας, η οποία εμπεριέχει πολύ δυναμικές τεχνικές. Είναι εφικτό να συνδυαστεί με την τοποθέτηση μάσκας, wrap και θερμοθεραπείες. Αυτές οι πρακτικές συχνά διδάσκονται στα σεμινάρια λεμφικού μασάζ. Για εκπαίδευση στο λεμφικό μασάζ, πατήστε εδώ . Η αναπαραγωγή του άρθρου απαγορεύεται. Τυχόν αντιγραφές εντοπίζονται τάχιστα και πανεύκολα, και ενδέχεται να ακολουθήσει μήνυση για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίς προειδοποίηση. Όροι χρήσης. Βιβλιογραφία: Χαρίτος Α. Σημειώσεις Ανοσολογίας. Πανεπιστήμιο Αθηνών, Βιολογικό τμήμα 1991. Αθήνα
Λέξεις κλειδιά: λεμφικό μασάζ, λεμφική μάλαξη, λεμφικό σύστημα, σεμινάριο λεμφικού μασάζ,
|
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Translate this blog
ΑρχεΙο άρθρων
January 2024
English Blog |